Wat is een opvoedopstelling?
Een opvoedopstelling is een geheel nieuwe manier om opvoedkundige vraagstukken te benaderen. Een opvoedopstelling geeft op een diepere laag informatie over het gedrag van ouders en kinderen, de onderlinge relaties in het gezin en over andere opvoedkundige thema’s.
In een opvoedopstelling wordt individueel met één van de ouders gewerkt en vanuit het vraagstuk en de perceptie van die ouder.
De beleving van de ouder staat centraal, niet de waarheidsbevinding.
Het vraagstuk wordt door de ouder zelf ruimtelijk opgesteld met behulp van vloertegels. De ouder komt op de eigen tegel te staan. Zo staat deze letterlijk midden in zijn of haar eigen vraagstuk en verhaal. Soms verkent de ouder de plaatsen van andere personen in de opstelling.
Het zelf midden in je eigen verhaal staan met je familieleden om je heen geeft op een aantal lagen een directe en levendige ervaring. Het beeld, de fysieke gewaarwording, de gevoelens en emoties zeggen meer dan duizend woorden.
De informatie waarmee gewerkt wordt gaat voorbij het denken. Er wordt gewerkt in ‘het veld’ waar de informatie via het ‘innerlijk weten’ komt en voelbaar wordt. Er komt tevens informatie beschikbaar vanuit de familiegeschiedenis. Opvoedingsvraagstukken waarbij sprake is van een over-emotionele reactie bij de ouder, hebben vaak te maken met grote gebeurtenissen in de levensloop van de ouder zelf. Gedrag van een kind kan de emotie weer oproepen. Je komt dan als ouder op zo’n moment ‘wankel te staan’, je bent met je eigen proces bezig en daarmee minder beschikbaar voor je kind.
Wanneer het kind een behoorlijke rugzak heeft, kijk ik met de ouder naar wat deze kan doen voor zijn kind.
Het doen van een opvoedopstelling zorgt voor een positieve doorbraak in de verhouding tussen ouder en kind en geeft concreet zicht op praktische oplossingen. Zo kan duidelijk worden wat een kind nodig heeft in het contact met de ouders, broers of zusjes, vriendjes en vriendinnetjes, met school en in andere situaties.
Voor de ouder zelf wordt duidelijk waarom deze soms zo’n moeite heeft om bijvoorbeeld zijn grenzen aan te houden of bozer wordt dan passend is bij de situatie. Het gaat ook over congruentie; klopt datgene wat je zegt tegen je kind bij datgene wat je werkelijk voelt vanbinnen.
Oorzaak of gevolg; onder- of bovenlaag?
Wat zien we eigenlijk als we naar gedrag van ouders en kinderen kijken? Zien we dan oorzaak of gevolg? De psychologische processen die zich afspelen bij ouder en kind en die in hun gedrag zichtbaar worden, zijn een gevolg van onderliggende factoren en geen oorzaak. We noemen dit de ‘bovenlaag’. Zo kunnen we bij kinderen op de ‘bovenlaag’ het volgende gedrag zien: druk, of juist teruggetrokken gedrag, agressiviteit, onzekerheid, claimgedrag etc.
Bij ouders zien we bijvoorbeeld boosheid, macht, twijfel, geen grenzen kunnen aanhouden of onzekerheid.
Het zijn allemaal symptomen in de ‘bovenlaag’.
Als we bij ouders en kinderen alleen naar deze bovenlaag kijken en daar op werken, kan het zijn dat we water naar de zee dragen. Er is geen vruchtbare aarde waarop gebouwd kan worden. Iets haalt hen als het ware steeds ‘onderuit’.
In de opvoedopstelling wordt er gekeken naar waar er sprake is van gebondenheid van gezinsleden in het familiesysteem. Dit noemen we de systemische ‘onderlaag’. In deze ‘onderlaag’ kunnen familieleden door grote gebeurtenissen in het leven ‘verstrikt’ zijn geraakt: ouders en kinderen kunnen bijvoorbeeld onbedoeld lasten en patronen hebben overgenomen die fundamenteel niet bij hen behoren. Je blijft dan gebonden aan elkaar in plaats van verbonden. Dit kan soms al van generatie op generatie zijn doorgegeven.
Zo weten we bijvoorbeeld allemaal dat wanneer er sprake is van relatieproblematiek tussen de ouders we niet alleen moeten kijken naar de communicatievaardigheden, maar dat we wat verder moeten kijken naar onderliggende oorzaken, de triggers en de belasting die een ouder vanuit zijn gezin van herkomst met zich meedraagt. Veelal wordt hier alleen naar psychologische- en gedrags- laag gekeken; hoe waren de karakters, de overtuigingen en wat is hierdoor gebeurt in de relatie ouder kind en de opvoedingssfeer.
In een opvoedopstelling gaan we een stap verder; we werken in de onbewuste familie systemische laag, een aantal generaties terug, dus transgenerationeel. Deze manier van werken gaat voorbij ‘het praten over’, voorbij de psychologische laag.
Wat leeft nog in het Hier en NU dat toen ooit aan de orde was maar kennelijk nog in de energie en in de dynamiek aanwezig is. We kijken daarbij naar een vijftal dynamieken die ik per hoofdstuk apart zal beschrijven met daarbij concrete opvoedvraagstukken van ouders.
De ervaring leert dat we bij extreem gedrag en extreme emoties in een gezin, we beter de snelweg kunnen nemen door direct in de onderlaag te werken. We vinden hier unieke oplossingen voorbij het denken. We komen binnen één sessie bij de kern uit.
Het belangrijkste en krachtigste uitgangspunt bij het werken in een opvoedopstelling is, dat ouders en kinderen in de basis altijd in liefde verbonden zijn met elkaar, wat er ook gebeurd is. Op deze laag van de ziel is het altijd goed, ik heb dat nooit anders meegemaakt. Ouders en kinderen zijn precies ‘de juiste’ voor elkaar; het is precies zo bedoeld.
Dat het niet altijd even prettig is geweest, er veel pijn is geweest en er daadwerkelijk geleden is, is ook een waarheid, deze maakt deel uit van de bovenlaag. Hoe ik daar mee om ga leg ik verderop in dit boek uit.
Niet altijd bevindt zich de oorsprong van een opvoedvraagstuk in het familiesysteem. Wij maken ook deel uit van andere (groeps-)systemen, zoals een school, een land, een streek, een politieke groep, een bedrijf, een religie, een club of vereniging. We kunnen deze systemen ook opstellen. Hiernaast hebben we te maken met het feit dat ouder en kind een eigen lot dragen en een levenstaak hebben met alle daarbij horende ontwikkelingsvraagstukken. Hierbij moeten we dan ook nog de evolutionaire ontwikkelingen in ogenschouw nemen en de verschillen in leefomstandigheden.
Een opvoedopstelling raakt het gehele gezin. Je zou het kunnen zien als het effect van een mobile. Als je op het ene punt een beweging in gang brengt dan heeft dat automatisch effect op de andere punten van de mobile en bewegen deze mee. Als ouders veranderen, verandert het gedrag van kinderen. Voorbeeld doet volgen, zeker als er sprake is van een unieke band zoals tussen ouder en kind. Dit maakt de opvoedopstelling, tot een bijzonder en krachtig instrument.
Binnen een opvoedopstelling kunnen we ook elementen van een vraagstuk opstellen, een thema, en de onderliggende dynamiek bekijken. Zo kunnen bijvoorbeeld ‘het broekplassen’, ‘de boosheid’, ‘het niet naar school willen’, als thema worden opgesteld.